Szkoła Podstawowa nr 3 im. Adama Mickiewicza w Kraśniku

Drodzy Rodzice w odpowiedzi na Wasze oczekiwania,  przygotowałam artykuł o funkcjonowaniu dziecka w klasie szkolnej. Napisałam też o symptomach ucznia, który może mieć poważne zaburzenia zachowania.

     Na prawidłowy rozwój psychiczny dziecka w młodszym wieku szkolnym duży wpływ oprócz rodziny wywiera szkoła - klasa jako grupa społeczna, w której dziecko zaczyna zdobywać doświadczenia społeczne odmienne niż w rodzinie. Doświadczenia stają się podstawą i zaczątkiem prawidłowego funkcjonowania społecznego małego człowieka, rzutując w zdecydowany sposób na  życie. Jednostka ludzka żyje, działa i rozwija się w świecie, który stanowi zespół różniących się od siebie sytuacji oddziałujących nań w różnych momentach jego życia.

    Otoczenie człowieka składa się głównie z sytuacji społecznych, w których występują inni ludzie. Większość sytuacji społecznych to sytuacje grupowe, ludzie tworzący grupę zajmują określoną w niej pozycję i spełniają związane z nią role.

    Zdaniem J.Szczepańskiego "grupą społeczną jest pewna liczba osób (najmniej trzy) powiązanych systemem stosunków uregulowanych przez instytucję, posiadających pewne wspólne wartości i oddzielonych od innych zbiorowości wyraźną zasadą odrębności".

Grupy społeczne wywierają bardzo  silny wpływ na swoich członków, który zachodzi nie tylko w sferze jej stanów emocjonalnych,  postaw i cech społecznych, ale również zaznacza się w sposobie widzenia i oceniania otaczającego świata. 

Najsilniejszy wpływ wywiera grupa na swoich członków w sferze ich postaw społecznych. W grupie mają miejsce podstawowe zjawiska i procesy społeczne, takie jaki interakcje społeczne, nagradzanie i karanie, pełnienie ról społecznych.

 Do podstawowych cech społecznych należy zaliczyć:

 - umiejętność nawiązywania kontaktów społecznych na różnorodnych płaszczyznach (zabawie, pracy, w spełnianiu codziennych obowiązków),

 - umiejętność orientowania się w normach grupy oraz gotowość do ich akceptacji,

 - dyspozycyjność do społecznego zachowania się (skłonność do podejmowania działalności na rzecz grupy, gotowość do współpracy, życzliwa postawa wobec innych),

 - umiejętność własnej oceny jako osłonka grupy społecznej (jednostka uświadamia sobie własną pozycję w grupie, oczekiwania wobec siebie  oraz uczy się realistycznie przewidywać oceny grupy w sobie),

 - aspiracje w zakresie sukcesów społecznych i inne.

            Grupa społeczna spełnia wiele funkcji, spośród nich należy tu wymienić zaspokajanie potrzeb psychicznych m.in. potrzeby uznania społecznego, akceptacji, bezpieczeństwa. Jedną z grup społecznych, która wywiera najbardziej znaczący wpływ na życie człowieka, jest klasa szkolna. 

       Dzieci rozpoczynające naukę szkolną wkraczają do nowego, nieznanego sobie środowiska, stają się członkami społeczności szkolnej. Początkowo są to sumy obcych sobie jednostek, luźny zbiór dzieci, w których po pewnym czasie rozpoczyna się proces powstawania grupy społecznej, wytwarzają się więzi emocjonalne pomiędzy poszczególnymi jednostkami czy mniejszymi zespołami dzieci, zaczynają wyodrębniać się jednostki - dobre w nauce, dzieci śmiałe - przywódcy, tworzą się pierwsze związki struktury nieformalnej, początki norm grupowych jako pewnych reguł zachowania się. Towarzyszą temu: nawiązywanie stosunków koleżeńskich, pojawiają się zatargi i intrygi, rywalizacja, współpraca, sympatie i antypatie między dziećmi, czyli rozwija się życie społeczne w różnych jego formach. W wyniku ogólnych przeżyć grupowych rodzi się świadomość grupowa, wykształca się podział zadań, funkcji, ustalają się rangi i pozycje poszczególnych uczniów w grupie klasowej, tworzą się normy obowiązujące członków grupy, kształtuje się własne oblicze, własny sposób zachowania się, klasa powoli zdobywa dojrzałość społeczną. Charakterystyka klasy jako grupy społecznej wymaga omówienia kilku zagadnień. Należy wziąć pod uwagę i sposób powstawania i pojęcia klasy, normy klasowe, jej strukturę, stosunki społeczne panujące w klasie i miejsce grupy - klasy w życiu jednostki.

        Klasa szkolna jest obszarem , który decyduje o jej wartości dla rozwoju społecznego dzieci.. W klasie rozwijają się różne formy życia społecznego, powstają zwyczaje klasowe, sposoby zachowania się, specyficzne reakcje. Tworzy się solidarność klasowa. Uczestnictwo w życiu społecznym klasy jest nowym etapem w procesie wzrastania dziecka w coraz szersze kręgi życia społecznego.

 Na pojęcie klasy szkolnej składają się: czynniki materialne (umeblowanie, oświetlenie itd.), czynniki osobowe (uczniowie, nauczyciel), czynniki prawne (przepisy,  liczebność, wiek itd.).

 Na kształtowanie się klasy szkolnej jako grupy społecznej wpływa kilka czynników. Zdaniem A. Molaka są to:

 - przepisy szkolne, które regulują skład osobowy klasy, jej liczebność, czas i formę zajęć, ich treść i zakres, ustalają regulamin uczniowski, dobór uczniów do klasy (wiek), rozmieszczenie w ławkach;

 - osobowość nauczyciela - wychowawcy, nauczyciel reprezentuje szkołę jako instytucję, występuje wobec dziecka jako osoba stawiająca określone wymagania, którym należy się podporządkować, od jego poziomu umysłowego i moralnego, stylu pracy, stosunku do poszczególnych uczniów i klasy jako całości zależy atmosfera w klasie i klimat stosunków społecznych;

 - spontaniczna aktywność społeczna dziecka w klasie, upodobania, zamiłowania, uprzedzenia (wynik wpływu poprzednich środowisk).

Klasę szkolną definiuje się najczęściej jako "formalnie zorganizowaną grupę społeczną, złożoną z uczniów reprezentujących podobny poziom umysłowy i stopień rozwoju fizycznego, jak również przejawiających podobne potrzeby i zainteresowania". 

W myśl definicji M. i C. Sherifów to "zespół składający się z uczniów wzajemnie na siebie oddziaływujących, którzy różnią się zajmowanymi w nim pozycjami i rolami oraz mają wspólny system wartości i norm regulujących ich zachowania  w istotnych dla klas sprawach".

Klasa szkolna jest grupą formalną, sterowaną - ktoś poza nią ustala przepisy działania i formułuje cele. Tutaj dziecko uczy się zasad społecznego współżycia pod kierunkiem nauczyciela.

 Proces krystalizowania się grupy klasowej występuje wyraźnie w klasach początkowych. Dziecko przed przystąpieniem do szkoły funkcjonowało w różnych grupach społecznych, takich jak: rodzina, grupa rówieśnicza w przedszkolu czy grupki zabawowe. Stając się uczniem, weszło automatycznie w skład określonej klasy szkolnej, w ciągu najbliższych lat będzie dla dziecka pierwszoplanową grupą, w której pełni ono określone role.

 Umiejętnie prowadzone grupy klasowe odkrywają przed dzieckiem świat pożądanych społecznie wartości i uczą ich osiągania.

       Ważnym czynnikiem spajającym grupy są obowiązujące w niej normy, przyjęte i przestrzegane przez wszystkich członków. Normy kształtują się pod wpływem systemu wartości aprobowanego w danej grupie, określają wzorce zachowania się oczekiwanego od jej członków, zawierają stawiane im wymagania oraz zakres czynności pożądanych i niepożądanych.

 Termin "norma społeczna" jest różnie w literaturze pedagogicznej czy psychologicznej definiowany.

Normą społeczną będą te zasady, które są przyjmowane przez wszystkich członków danej grupy lub przez dostatecznie dużą większość jako dyrektywna ich własnego postępowania. Norma jest rozumiana jako wyznacznik względnie trwałych sposobów zachowania się ludzi".

 Normy społeczne w grupie prowadzą do kształtowania dyscypliny, formowania świadomości moralnej, ułatwiają realizację zadań i wprowadzają ład i porządek do działalności grupy.

      W klasie szkolnej nauczyciel jako nadawca norm powinien działać od początku kl. I. i wzbudzać w dzieciach przekonanie, że same sobie wymyśliły poszczególne klasowe zwyczaje. Uczniowie muszą sobie przyswajać przede wszystkim normy obowiązujące ogólnie w szkole, zawarte w regulaminie ucznia. Od początku nauki szkolnej należy w dziecku wyrobić przekonanie o wartości przestrzegania tych norm.

       Kształtowanie się norm grupowych dokonuje się w trakcie wykonywania przez grupę określonych zadań. Im bardziej bogate życie i działalność klasy, tym bardziej możliwe jest zespolenie norm lansowanych przez nauczyciela i uznawanych przez uczniów. Przestrzeganie norm daje uczniom poczucie stabilnej przynależności do zespołu, poczucie dobrze spełnionych obowiązków, rozwija poczucie tożsamości dziecka jako ucznia. Normy życia szkolnego imponują dzieciom i są przez nie chętnie przestrzegane. Dają im poczucie przynależności do ważnej grupy społecznej.

     Dzieci w klasach początkowych za szczególnie ważne uważają normy szkolne, tj. regulujące zachowanie się dziecka w roli ucznia, następnie normy koleżeńskie, a dopiero w dalszej kolejności normy ogólnoludzkie.

    Nauczyciel - wychowawca może to wykorzystać włączając do norm szkolnych te, które regulują zachowanie się dziecka wobec rówieśników .  W ten sposób naturalne prawidłowości rozwoju dziecka wykorzysta w pracy wychowawczej.

      W grupie klasowej ustala się określony układ ról społecznych i sieć wzajemnych powiązań między poszczególnymi członkami. Skład grupy klasowej oraz układ wzajemnych stosunków między jej poszczególnymi członkami tworzą określoną strukturę klasy jako grupy społecznej.

Strukturę małych grup, w tym także klasy, można rozpatrywać w różnych aspektach.

 J.C. Gloyd pisze: "Struktura grup bywa traktowana jako sieć związków emocjonalnych, jako struktura sił i jako pole sił, włączając standard grupy, aspiracje i skłonności do spoistości".

 W odniesieniu do klasy szkolnej opis struktury jest bardzo trudny ze względu na występujące trzy zjawiska:

 1)      klasa realizuje zadania narzucane przez czynniki zewnętrzne;

 2)      klasa jako grupa jest poddana kontroli wychowawczej nauczyciela;

 3)      na klasę może oddziaływać kilku nauczycieli (uczących w tej klasie).

           Obraz struktury klasy jest wielowymiarowy i analizowany pod wieloma aspektami. Najczęściej mówi się o rodzajach struktur grupowych w zależności od obranego kryterium, ale w odniesieniu do klasy, mówimy o tzw. strukturze formalnej, która tworzona jest przez nauczyciela ze względu na kryterium wyników w nauce, stopnia spełniania przez uczniów wymagań szkoły (dobry - zły uczeń), a także o tzw. strukturze nieformalnej, tworzonej spontanicznie przez samych uczniów, opartej na kryterium sympatii i antypatii. Krótko mówiąc, w obrębie klasy, ze względu na sposób powstania i instytucjonalnego usankcjonowania, wyróżniamy: grupy formalne (klasa) i grupy nieformalne (paczki, bandy).

 Istnieje grupa cech, które odróżniają klasę szkolną od innych małych grup. Są to:

 1) przymusowa przynależność do zespołu, z zewnątrz narzucone cele i kierownicza rola nauczyciela, jednostka musi się do tego przymusu dostosować i zaakceptować;

 2)      działanie i sposób postępowania klasy jako zespołu w dużej mierze określony przez reguły działania szkoły jako zespołu;

 3)      możliwość spontanicznego tworzenia się nieformalnej struktury społecznej w klasie szkolnej;

 4)      możliwość powstania i funkcjonowania wewnętrznych norm zespołowych, przy czym szkoła jest zainteresowana przestrzeganiem norm istotnych a punktu widzenia celów wychowania i przepisów regulujących życie szkoły jako instytucji.

      Wpływ klasy szkolnej na jednostkę jest bardzo silny ze względu na kilka przyczyn:

 1)  dziecko przebywa w klasie od najmłodszych lat, jest wtedy najbardziej podatny na wpływy otoczenia;

 2)  okres tego wpływu jest bardzo długi - od 7 do 15 lat - kształtuje się w tym czasie osobowość a niezmienny skład uczniów w klasie, ich wpływy pozostawiają trwały ślad w osobowości dziecka;

 3) uczestnictwo w życiu klasy - zdobywanie wiedzy, umiejętności, nawyków, zaspokaja podstawowe potrzeby uznania, akceptacji, kontaktu emocjonalnego, rozwija zainteresowania, uczy współżycia i współdziałania (jest to trening w nawiązywaniu kontaktów);

 4) internacjonalny wpływ wychowawcy - klasa poddana kierownictwu i kontroli, wychowawca czuwa nad przebiegiem procesów wychowawczych, ich kształtowaniem, wpływa na bieg wydarzeń i stosunki pomiędzy dziećmi w klasie szkolnej.

 Treść stosunków uwarunkowana jest jakością i formą przeżyć psychicznych aktualizujących się w toku tworzenia i trwania kontaktów.

 Rozpatrując te kontakty od strony psychologicznej można wyróżnić w nich:

 a.  element oceny i wartościowania (np. ocena pozytywna, negatywna);

 b.  element emocjonalny (np. życzliwość, wrogość);

 c.  element pragnieniowy (np. umacnianie lub ochładzanie kontaktów);

 d.  element indywidualnej taktyki (tj. świadome regulowanie i modyfikowanie swojego zachowania w stosunku do partnera).

       Zaborowski, biorąc pod uwagę dwa zasadnicze elementy w życiu społecznym klasy - jednostkę i grupę, wyróżnił następujące formy stosunków społecznych:

 1)      stosunki interpersonalne (interakcje między poszczególnymi uczniami),

 a)      rzeczowe,

 b)      koleżeńskie,

 c)      przyjacielskie;

 2)      stosunki międzygrupowe (pozytywne, negatywne);

 3)      stosunki jednostki do grupy (solidaryzowanie się, izolacja);

 4)      stosunki grupy do jednostki (opiekuńczy, krytyczny).

           Stosunki te podlegają zmianom i przekształceniom w związku z planowym i świadomym oddziaływaniem wychowawczym, polegającym głównie na przemyślanym organizowaniu działalności uczniów. Rozwijają się pod wpływem indywidualnych właściwości uczniów, ich wieku rozwojowego, potrzeb i zainteresowań oraz na skutek oddziaływania różnych  spontanicznych sił rodzących się na podłożu wzajemnych działań i współżycia.

        Stosunki społeczne w klasie wywierają doniosły wpływ na formowanie postaw, przekonań, uczuć i pragnień dziecka. Wpływ ten przybiera różne formy i rozmiary w zależności od pozycji ucznia i jego roli społecznej w klasie.

         Dziecko w klasie dąży do zaspokojenia swoich potrzeb uczuciowych, potrzeb uznania, życzliwości, bezpieczeństwa i chce uczestniczyć we wszystkich zajęciach imprezach, chce odczuć życzliwość kolegów.

 Dzieci szukają towarzystwa rówieśników, choć nie zawsze umieją zgodnie współdziałać. W wieku szkolnym pęd dzieci do zrzeszenia się jest szczególnie silny. Nie wystarcza im współżycie na terenie klasy szkolnej, tworzą więc samorzutne zespoły rówieśników w szkole i poza szkołą.

      W grupach takich proces socjalizacji kształtuje się samorzutnie. Grupy nieformalne są bardziej atrakcyjne dla dziecka, w takiej grupie dziecko tworzy prawa, ustala własne wartości, obyczaje, które mogą się zmieniać wedle upodobań. Tak zwane "bandy dziecięce" tworzą własne wartości i własne obyczaje, to świat zapełniony stale nowymi wrażeniami i fascynującymi przygodami. Najwspanialszym przywilejem bandy jest jej tajemniczość (szyfry, hasła) czyni to grupę jeszcze bardziej atrakcyjną. Tworzenie przez dzieci własnego, prywatnego życia zbiorowego jest jednym z cenniejszych momentów w ich psychicznym rozwoju. Trzeba jednak pamiętać, że tylko ta grupa, która dostarcza pozytywnych przeżyć dziecku, wywiera wpływ budujący, przyczynia się do jego wszechstronnego rozwoju, jest grupą pożądaną dla dziecka.

         Dziecko w młodszym wieku szkolnym odkrywa, że jest członkiem społeczności dziecięcej. Dzieci w klasie I łączy jeszcze wspólna zabawa - czyli są to jeszcze kontakty przypadkowe. Na tym etapie nie można jeszcze mówić o więzach prawdziwie przyjacielskich. Dopiero od klasy III tworzą się względnie stałe pary koleżeńskie a nawet kilkunastoosobowe grupki.

 Tworzenie się wspólnej grupy jest dla dzieci niezwykle atrakcyjne a w wieku powyżej 9 lat osiąga swoje maksimum na przestrzeni całego życia ludzkiego". W tym wieku dziecko dąży, w sposób wyraźnie aktywny, w towarzystwie innych dzieci, zaczyna interesować się sprawami swojej klasy i zabiega o zdobycie pozycji w klasie. Życie w zespole (od klasy I) wpływa na rozwój uczuć moralnych, a bodźcem i motywem do wspólnej pracy jest określona pozycja w grupie, szacunek i autorytet kolegów.

     Przebywanie dziecka w grupie rówieśniczej jest zjawiskiem pożądanym ze społecznego punktu widzenia, jak i ze względu na rozwój społeczny i osobowy dziecka. Zapewnienie kontaktu z rówieśnikami nie jest trudne, gdyż dziecko jest bardzo aktywne i otwarte na otaczający je świat, a więc i na innych ludzi. 

Dziecko dąży do towarzystwa swoich rówieśników dlatego, że właśnie tam uzyskuje to, czego pragnie najbardziej - akceptację siebie takiego, jakim jest.

      Akceptacja przez innych jest niezbędnym czynnikiem prawidłowego rozwoju psychicznego. Dziecko ujmuje siebie jako członka grupy, ma to duże znaczenie dla jego rozwoju społecznego. Opinia grupy ma niewątpliwy wpływ na jego zachowanie i działanie .

       Wiedza o funkcjonowaniu społecznym i prawidłowościach kształtowania się struktur grupowych potrzebna jest szczególnie nauczycielom - wychowawcom klas, którzy wiedząc o tym, mogą wykorzystywać znane prawidłowości w celu modelowania i kształtowania psychicznej sylwetki dziecka, mogą pomagać członkom w grupie klasowej w celu zdobycia odpowiedniej pozycji w grupie i zaspokajaniu podstawowych potrzeb psychicznych.

 

Symptomy świadczące o zaburzeniu zachowania u dziecka.

         W każdej szkole jest uczeń, który sieje postrach wśród rówieśników lub młodszych roczników. Atakuje inne dzieci fizycznie oraz psychicznie. Każdy rodzic oczywiście zrobi wszystko, żeby jego pociecha nie była prześladowana. Ale co w sytuacji, kiedy to ukochana pociecha  okazuje się być małym tyranem? Matczyna miłość często zaślepia i trudno dostrzec jego złe zachowanie. Aby uniknąć konsekwencji wynikających z tego problemu, warto zwrócić uwagę na 7 klasycznych symptomów, które mogą wiązać się z zapędami dziecka do prześladowania kolegów i koleżanek.

Ma problemy z przyswajaniem wiedzy

    Problemy z nauką i kiepskie oceny w szkole mają więcej wspólnego z niepoprawnym zachowaniem niż ci się wydaje. Wygospodaruj więcej czasu na pomoc dziecku w trakcie odrabiania lekcji, a także porozmawiaj z nauczycielem, którego przedmiot sprawia trudności. Bowiem bycie najgorszym pod względem ocen, często doprowadza do bycia najlepszym w... gnębieniu uzdolnionych uczniów.

Chce dominować nad dorosłymi

   Agresja dziecka w stosunku do rodziców i innych osób dorosłych to kolejny symptom, który może wskazywać na zapędy do gnębienia kolegów. Nie traktuj tego jako niewinną oznakę dominacji, ale ustal podstawowe zasady komunikacji. Z pewnością dzięki nim unikniesz sytuacji, kiedy własne dziecko krzyczy na ciebie na ulicy i jednocześnie bije młodsze rodzeństwo.

 

 Ma niegrzecznych i złośliwych kolegów.

Kto z kim przestaje, takim się staje - głosi stare porzekadło. Niestety doskonale oddaje obraz w wielu dziecięcych grupkach. Dzieci, które mają niegrzecznych kolegów, po pewnym czasie naśladują ich zachowanie i tym sposobem tworzą całą szajkę małych prześladowców. Rozwiązaniem tego problemu będzie nie tylko rozmowa z dzieckiem, ale także próba kontaktu i wpłynięcie na opinie rodziców kolegów pociechy.

Obwinia innych za własne niepowodzenia

   Mierna ocena to wina nauczyciela, a bójkę zawsze zaczął ktoś inny? Jeśli dobrze znasz takie usprawiedliwienia złego zachowania, to miej się na baczności i porozmawiaj z dzieckiem. Dorastające dziecko często obarcza odpowiedzialnością za swoje niepowodzenia, osoby z najbliższego otoczenia. Wytłumacz mu, że wina  leży także po jego stronie i nie należy innych traktować gorzej, a siebie samego idealizować.

Łatwo popada we frustrację

   Większość dzieci denerwuje się, kiedy nie otrzymuje tego, czego w danej chwili chce. Frustracja najczęściej znika po prostym, ale rzeczowym tłumaczeniu rodzica lub poprzez zmianę obiektu zainteresowania. Jeśli jednak twój maluch nie umie zapanować nad falą złości w takich sytuacjach, to może prowadzić do poważniejszych problemów i wybuchów agresji wobec otoczenia.

Uwielbia rywalizować na każdej płaszczyźnie

To dobrze, kiedy dziecko uczy się wygrywać i przegrywać, ale problemem jest zachowanie świadczące o zapędach do bycia zawsze najlepszym za wszelką cenę. Taka postawa jest nie do przyjęcia. Kiedy dziecko podczas rywalizacji z rówieśnikami stosuje ataki werbalne, emocjonalne i fizyczne, to najwyższa pora na szczerą rozmowę.

Przyjaźni się tylko z wybranymi dziećmi

   Selektywny dobór kolegów również może świadczyć o zapędach do nierównego traktowania innych dzieci. Podział na wybranych przyjaciół oraz na grupę odrzuconych świadczy o tym, że dla dziecka najważniejszym priorytetem jest popularność Dziecko, żeby utrzymać  status lidera, walczyć będzie o uznanie swoich rówieśników nierzadko   wykorzystując przy tym elementy przemocy.